Sinh vật sống bao gồm cả động vật, thực vật cần nhiều nguyên tố để cấu tạo nên cơ thể trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Các nguyên tố có nhu cầu phổ biến là N, P, K, C, H, O, S, Ca, Mg, Fe, Mn, B, Cl, Zn, Cu... và còn nhiều yếu tố vi khoáng khác nữa. Các nguyên tố này được gọi chung là các nguyên tố dinh dưỡng. Mỗi chất lại có một vai trò nhất định đối với sinh vật. Tuy nhiên, nhu cầu của mỗi loại nguyên tố lại cũng rất khác nhau. Có loại sinh vật cần nhiều, có loại thì cần ít hơn. Nhưng dù ít nhưng không thể thiếu và cũng không thể bù trừ bằng nguyên tố khác được. Vậy làm thế nào để biết được nhu cầu và biết cách đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng một cách hợp lý nhất? Tháp dinh dưỡng là một nguyên lý cơ bản số 1 và hữu dụng.

Để tiện cho việc phân loại nhu cầu các chất dinh dưỡng đối với sinh vật thì dựa vào nhu cầu về lượng các chất này có thể phân thành 5 nhóm theo tầng bậc từ thấp cao lên tạo thành một sơ đồ hình tháp 5 tầng như hình trên. Theo đó, tầng dưới cùng là các nguyên tố mà sinh vật sống với số lượng lới nhất nên được gọi là nguyên tố đa lượng. Tầng kế trên là các nguyên tố trung lượng. Nghĩa là sinh vật cần với số lượng tương đối vừa phải hoặc ở mức trung bình. Ở tầng thứ 3 là nguyên tố vi lượng. Nghĩa là sinh vật sống cần với số lượng ít hơn so với 2 tầng đa và trung lượng bên dưới. Ở tầng siêu vi lượng thì sinh vật sống chỉ cần với số lượng rất ít hơn nữa. Tầng trên cùng là các chất điều hòa sinh trưởng, vitamin. Nhóm này sinh vật cần số lượng cực nhỏ và thường không phải là chất cấu tạo lên tế bào hay mô động thực vật, mà chủ yếu là tham gia điều hòa các quá trình trao đổi chất và có thể gọi là nhóm chất xúc tác.

Đa lượng

Có 3 nguyên tố đa lượng được nhắc tới nhiều nhất. Đó là, đạm (N), lân (P), kali (K), Carbon (C), Hydro (H) và Oxy (O). Các chất này không những là thành phần khoáng chủ yếu của cơ thể sinh vật và chúng cũng tham gia hầu hết các quá trình trao đổi chất và hình thành nên năng xuất sinh vật. Trong đó, đạm (N) là thành phần chính của protein - được xem như là vật chất sống của sinh vật. Chúng thường chiếm khoảng 2/3 nhu cầu các chất dinh dưỡng khoáng và cần trong suốt quá trình sinh trưởng phát triển của cơ thể sinh vật. Lân (P) cũng là thành phần quan trọng và cần với số lượng tương đối nhiều khoảng gần 1/3 nhu cầu dinh dưỡng khoáng. Lân tham ra hầu hết trong các bộ phận cấu tạo thành tế bào, các chu trình năng lượng. Kali (K) tương tự, cần gần 1/3 về số lượng dinh dưỡng khoáng. Chúng được xem như hệ thống bơm proton hay vận tải các chất trong quá trình trao đổi chất. Ngoài ra, K thường đóng vai trò như là chất cân bằng tính thẩm thấu của tế bào và chất đề kháng của sinh vật.

Thiếu các chất đa lượng sinh vật sinh trưởng kém và ảnh hưởng nghiêm trọng tới năng suất cũng như chất lượng. Thiếu nhiều sinh vật không sinh trưởng và bị chết.

Trung lượng

Các nguyên tố trung lượng phổ biến là canxi (Ca), Ma giê (Mg), Lưu huỳnh (S), Silic (Si). Do các chất này cần với số lượng nhỏ hơn các chất đa lượng. Mặt khác trong đất cũng có chứa ít nhiều các chất này do đó mà đôi khi người ta chưa để ý và quan tâm đúng mức. Tuy nhiên, đối với các đất bị thiếu hụt các chất này, chẳng hạn các đất chua hoặc chua phèn thường hay thiếu Ca và Mg. Tương tự vậy, đối với một số cây có nhu cầu lớn về Si như cây thuộc họ hòa thảo như lúa, ngô/bắp, mía... thì Si có nhu cầu lớn hơn và vai trò quan trọng hơn trong việc cấu tạo tế bào, mô làm cứng cây và tăng sức đề kháng sâu bệnh. Khi thiếu trung lượng không những sinh vật phát triển kém mà sức khỏe kém dễ bị dịch hại tấn công và hay mắc các bệnh rối loạn sinh lý.

Vi lượng và Siêu vi lượng

Các chất vi lượng thường có nhu cầu khá nhỏ nhưng chúng cũng tham gia vào quá trình xây dựng nên các tế bào, các mô, hoạt động hô hấp, chuyển hóa cũng như bài tiết của tế bào, xây dựng nên hệ thống miễn dịch của cơ thể sinh vật và nhiều hoạt động khác. Vi chất vi lượng còn là thành phần chủ yếu để tạo nên các hormon, men tiêu hóa xúc tiến quá trình trao đổi chất.

Mặc dù có khoảng 90 loại vi chất dinh dưỡng khác nhau cần thiết cho cơ thể sinh vật gồm các vitamin tan trong nước, vitamin tan trong chất béo và các khoáng chất như sắt, kẽm, iod,... nhưng chỉ một số chất là thường xuyên và được ghi nhận phổ biến. Đó là sắt (Fe), Bo, đồng (Cu), Molibden (Mo), Mangan (Mn), Kẽm (Zn)...

Hoặc đôi khi sinh vật cần rất ít như các nguyên tố đất hiếm, như Coban (Co): Rất cần cho quá trình cố định đạm không khí của vi sinh vật, cây họ đậu. Co làm tăng khả năng hút lân của cây. Co rất thích hợp với các loài cây có nhiều vitamin B12. Thiếu Co thường xảy ra ở đất thoát nước tốt, vùng đất có lượng mưa nhiều, đất kiềm và đất thường xuyên bón vôi. Thí dụ khác là, Niken (Ni) - cần thiết cho quá trình trao đổi chất của cây hay quá trình cố định đạm của cây họ đậu, sự phát triển chiều cao và sự nảy mầm của các cây ngũ cốc và giúp cây trồng tăng cường khả năng chống chịu sâu bệnh. Và thậm chí có những chất chỉ cần ở một số loại cây trồng như Selen (Se) - có liên quan đến sự tăng trưởng ở một số loại thực vật có tích lũy selen thôi.

Một điểm cần hết sức lưu ý là các chất vi lượng và siên vi lượng thì thường xuất hiện trong các loại phân bón hữu cơ và các phân vô cơ thường hay thiếu các chất này.

Chất xúc tác

So với các chất dinh dưỡng khóang đa, trung vi lượng khác thì thông thường thì một số sinh vật đã tự tổng hợp được các chất điều hòa sinh trưởng cho chính quá trình trao đổi chất và sinh trưởng phát triển của chúng thường là thực vật, còn lại có rất nhiều chất xúc tác cơ thể sinh vật, đặc biệt là động vật không thể tổng hợp đầy đủ được mà cần lấy từ môi trường bên ngoài. đặc biệt là nhóm các chất vitamin.Lưu ý: nếu các bạn có bất cứ bình luận, câu hỏi hoặc góp ý vui lòng gửi bình luận bên dưới hoặc tham ra giao lưu trong các nhóm cộng đồng theo như link bên dưới:

1. Nhóm facebook: https://www.facebook.com/groups/qnq.vn

2. Nhóm zalo khu vực Bắc Bộ: https://zalo.me/g/rqqyic412

3. Nhóm zalo khu vực Trung Bộ: https://zalo.me/g/dirwsf916

4. Nhóm zalo khu vực Nam Bộ: https://zalo.me/g/tksyad251

5. Nhóm zalo Tháp dinh dưỡng cây trồng: https://zalo.me/g/cozpbh936

QNQ.vn